Kabuk Programlamaya Giriş
Her kabuğun kendine özgü programlama dili yapısı vardır. Bash
kabuğu ise güçlü programlama özellikleriyle karmaşık
programların rahatça yazılmasına izin verir. Mantıksal
operatörler, döngüler , değişkenler ve modern programlama
dillerinde bulunan pek çok özellik bash kabuğunda da vardır ve
işleyiş tarzları da hemen hemen aynıdır.
Genellikle, bir
programı oluşturacak olan komutlar bir dosyaya yazılırlar ve
ardından bu dosya çalıştırılır. Herhangi bir editör
yardımıyla yazılan program, daha sonra kabuk altında
çalıştırılır. Bir kabuk programı diğerlerini çalıştırabilir.
Bu düzende kabuk programlarını daha karmaşık komutların
biraraya gelmiş ve yapısallaşmış haline benzetebiliriz.
Bash'in en büyük
dezavantajı, derlenerek çalıştırılan dillere göre (C, C++
gibi) daha yavaş olması, sistem kaynaklarını biraz daha fazla
tüketmesidir.
Kabuk
Programları
Kabuk
programları, bir veya birden fazla Linux komutunu tutan dosyalardır.
Bu dosya yaratıldıktan sonra doğrudan dosyanın ismi girilerek
veya dosya isminden önce '.' karakteri getirerek çalıştırılabilir.
Bir kabuk programı, çalıştırma bitini 1 yapmak suretiyle
"çalıştırılabilir" hale getirilir. chmod
komutu yardımıyla bir programı çalıştırılabilir yapmak için
,
yazılabilir.
Bundan sonra programın ismi yazılıp enter tuşuna basıldığı
zaman bir program Linux komutuymuş gibi çalışacaktır.
$ cat calistir
echo -n "Tarih
: "
date
$ chmod +x calistir
$ calistir
Tarih : Sun Dec 8
07:11:51 EET 1996
Yukarıdaki
örnekte "calistir" isimli iki satırlık bir kabuk
programının önce içeriği ekrana yazıldı, ardından
çalıştırılacak duruma getirildi ve çalıştırıldı.
Kabuk
programları yazarken dosyanın işlevini ve her satırdaki komutun
veya komut kümesinin ne amaçla kullanıldığını gösteren
açıklama satırları kullanmak işe yarar. Bir açıklama eklemek
için satır başına (veya boş satıra) #
işareti eklenir ve ardından istenilen cümle girilir. #
işaretinden sonraki tüm satır kabuk tarafından gözardı edilir.
Aşağıdaki programda komut öncesinde yeralan açıklama satırı,
komut hakkında bilgi veriyor.
# gunzip komutu
dosya acmak icin kullanilir.
gunzip sistem.gz
Yorum satırı,
komutun sonuna da eklenebilir.
ps -aux #
sistem surecleri hakkinda ayrintili bilgi..
Bir kabuk
altında çalışırken başka bir kabuk için yazılmış bir
programı çalıştırmak mümkündür. Örneğin tcsh altındasınız
ve daha evvel bash kullanarak yazdığınız bir programı
çalıştırmak istiyorsunuz. Önce bash yazarak kabuk değiştirmeli,
ardından programı çalıştırmalı, ve tekrar tcsh'a dönmelisiniz.
Tüm bunları otomatik olarak yaptırabilirsiniz. Programın en
başına #!
karakterini, ardından programın çalışacağı kabuğun patikasını
yazın. Örneğin #!/bin/bash
komutunu programın en üstüne eklerseniz bu program bash kabuğu
altında çalışacaktır.
Değişkenlerin
Kullanımı
Bir değişkene
değer atandığı anda sistem tarafından tanınır. Değişkenler
alfabetik veya nümerik karakterlerden oluşabilirler fakat bir
değişken sayısal bir değer ile başlayamaz. Bunların dışında
değişken isminin içinde "_" karakteri de bulunabilir.
Bir değişkene değer ataması "=" işareti yardımıyla
yapılır.
$ mesaj="aksama
yemege geliyorum"
İçeriği olan
bir değişkene başına "$" işareti konularak ulaşılır.
Aşağıda, echo
komutu yardımıyla bir değişkenin içeriği ekrana basılıyor.
$ echo $mesaj
aksama yemege
geliyorum
$ echo yarin $mesaj
yarin aksama yemege
geliyorum
Aynı mesajı
değişken kullanmadan da görüntüleyebiliriz.
$ echo "Aksama
yemege geliyorum"
Aksama yemege
geliyorum
Giriş/Çıkış
İşlemleri
Bir kabuk
programı çalışırken kullanıcıdan klavye yardımıyla bilgi
girmesi sağlanabilir. Bu tür işlemler için tanımlanan read
komutu klavyeyi okur ve aldığı bilgiyi bir değişkene atar.
Aşağıdaki komutları içeren program yardımıyla klavyeden okunan
değer ekrana yazılıyor. echo
komutundan sonra birden fazla değişken grubu veya hem değişken,
hem de dizi kullanılabilir.
echo Bir sayi
giriniz..
read sayi
echo Girilen sayi :
$sayi
Bazı durumlarda
girilen değer özel karakterleri içerebilir. Bu durumda istenmeyen
bazı sonuçların doğması kaçınılmaz olur. Aşağıdaki örneği
bir dosya içine yazın ve dosyayı çalıştırdıktan sonra "*"
tuşuna basın.
echo Bir karakter
giriniz
read a
echo Girdiginiz
karakter : $a
echo
komutundan gelecek bir yıldız işareti, bulunduğunuz dizindeki tüm
dosyaları listeleyecektir.
Aritmetik
İşlemler
bash kabuğunda
matematiksel işlemlere büyük sınırlamalar getirilmiştir.
Tamsayı değişkeni dışında matematiksel değişken kullanmak
için bu işlemler için geliştirilmiş ve kolaylıklar sağlayan
awk
veya bc
kullanabilirsiniz.
Aritmetik
işlemler için eval
komutunu veya bash kabuğu altında yerleşik (builtin) komut olan
let
komutunu kullanabilirsiniz. Aşağıda let komutunun kullanımı
görülüyor.
$ let
"degisken=aritmetik islem"
Bu örnekte iki
sayı çarpılıp çıkan sonuç başka bir değişkene yazılıyor.
$ let "carpim=2*7"
$ echo $carpim
Aritmetik değişken tanımlamanın diğer bir yolu da typeset
komutu kullanmaktır.
$ typeset
-i sonuc (sonuc degiskeni bir dogal
sayi icerecek)
$ a=100
; b=56 (iki komutu ayirmak icin ;
kullanilabilir)
$ sonuc=a*b
$ echo $sonuc
5600
Normal olarak
bash, kesirli ve noktalı işlemleri yapamaz. Bunun için bc
kullanabilirsiniz. Bc, çok yüksek duyarlılığa sahip bir
hesap makinasıdır.
$ a=3.749
$ b=22.34
$ echo
“$a*$b” | bc
83.752
if-else Kalıbı ve Kontrol İşlemleri
Hemen her
programlama dilinde olan if
kalıbı bir Linux komutunun çalışmasını kontrol (test)
eder. if
komutu yerleşik bir komuttur. if
komutunun ardından gelen Linux komutu çalıştırılır ve komutun
çıkış durumu (exit status) gözönüne alınarak ardından gelen
then
deyimiyle birlikte devamı işletilir. Genellikle komutun iki türlü
çıkış durumu olacağından else
komutunun ardından gelen komut zinciri, diğer çıkış durumunda
çalıştırılır. Her if,
bir fi
komutuyla bitmelidir. Aşağıda if-then-else komutunun örnek
sözdizimi görülüyor.
if linux komutu
then
komut1
komut2
...
else
komut1
komut2
...
fi
if
komutu genellikle kendine test
komutu ile birlikte kullanım bulur. Bu komut yardımıyla mantıksal
işlemler yapılabilir, sayılar ve hatta diziler
karşılaştırılabilir. Anahtar sözcük olan test'ten
sonra opsiyonlar ve/veya karşılaştırılacak olan değerler
yazılır. Her opsiyon bir mantıksal işleme karşılık gelir.
Örneğin -lt
opsiyonu ilk girilen aritmetik değişkenin ikinci değerden küçük
olup olmadığını denetler. Benzer şekilde =
opsiyonu da iki karakter kümesinin eşitliğini kontrol eder.
Aşağıda test
komutunun örnek kullanımı yeralıyor.
$ test 5 -eq 3
$ a="linux"
$ test $a="linux"
komutun
işletilmesinin ardından kabuğa bir değer döndürülür. Bu değer
komut başarılı olarak işletilmişse 0, değilse 1'dir. Son
çalıştırılan tüm Linux komutlarının çıkış değeri $?
değişkeninde tutulur. test komutunun çıkış değeri de bu yolla
öğrenilebilir.
$ sayi=4
$ test $sayi -eq 4
$ echo $?
0
$ test $sayi -lt 2
$ echo $?
1
test
komutu yerine parantezler de kullanılabilir. Yukarıdaki iki örnek,
parantez kullanılarak şu şekilde yazılabilir:
$ [ $sayi -eq 4 ]
$ [ $sayi -lt 12 ]
Dikkat edilmesi
gereken bir nokta, köşeli parantez kullanırken araya boşlukların
eklenmesidir. Parantezler başlı başına bir komut olarak
görüldüklerinden sağında ve solunda en az bir boşluk
bırakılmalıdır. test
komutunda sıkça kullanılan diğer seçenekler şunlardır:
Aritmetik karşılaştırma
|
|
-gt
|
büyük
|
-lt
|
küçük
|
-ge
|
büyük eşit
|
-le
|
küçük eşit
|
-eq
|
eşit
|
-ne
|
eşit değil
|
Dizisel karşılaştırma
|
|
-z
|
boş dizi
|
-n
|
tanımlı dizi
|
=
|
eşit diziler
|
!=
|
farklı diziler
|
Dosya karşılaştırması
|
|
-f
|
dosya var
|
-s
|
dosya boş değil
|
-r
|
dosya okunabilir
|
-w
|
dosyaya yazılabilir
|
-x
|
çalıştırılabilir dosya
|
-h
|
sembolik bağlantı
|
-c
|
karakter aygıt
|
-b
|
blok aygıt
|
Mantıksal karşılaştırma
|
|
-a
|
VE
|
-o
|
VEYA
|
!
|
DEĞİL
|
if
komutunun test
ile birlikte kullanılabildiğini daha önce belirtmiştik. Aşağıda
bununla ilgili küçük bir örnek yeralıyor.
#!/bin/bash
echo "0 ile 20
arasinda bir sayi secin"
read sec
if [ $sec -lt 10 ]
then
echo
"Secilen sayi tek basamakli"
else
echo
"Secilen sayi cift basamakli"
fi
Her if
komutu bir fi
ile son bulmalıdır.
case
Kalıbı
Birkaç
alternatif arasından seçim yapmak için kullanılan bir komut olan
case,
bir eşleştirme gördüğü anda belirli bir komut kümesini işleme
sokar. case yapısı case
komutu ile başlar, eşleştirilecek olan anahtar sözcük yazılır
ve seçenekler alt alta, her seçeneğe ait olan komutlarla birlikte
belirtilir. Tüm yapı esac
komutu ile son bulur.
case anahtar-sozcuk
in
secenek1)
komutlar
;;
secenek2)
komutlar
;;
*)
komutlar
;;
esac
Seçenekler
arasında özel karakterler (*, [, ], ? gibi)
kullanılabilir. Hiçbir eşleme yapılmadığı zaman *) seçeneği
değerlendirilecek ve buna bağlı olan komutlar işletilecektir. *
kullanımı isteğe bağlıdır. Aşağıda case
komutuna ilişkin kısa bir örnek veriliyor.
#!/bin/bash
clear
echo "1.
ekrani temizle"
echo "2.
sistemdekileri goruntule"
echo "3.
dizindeki dosyalari goster"
echo -n "Secenegi
giriniz : "
read secenek
case $secenek in
1)
clear
;;
2)
w
;;
3)
ls -al
;;
*)
echo
Hatali secenek
esac
Döngüler
Diğer hemen tüm
programlama dillerinin en büyük gücü olan döngü işlemlerine
kabuk altında da izin veriliyor. Burada programcı tarafından en
çok kullanılan 2 döngü tipi anlatılacaktır: while
ve for.
while
komutu her döngüde bir denetleme mekanizmasını harekete
geçirirken for
döngüsü bir listenin elemanlarını sırayla seçer.
while-do
Döngüsü
Döngü bloğu
while
anahtar kelimesiyle başlar, ardından gelen koşul sağlandığı
sürece döngü işletilir. Önce koşulun sağlanıp sağlanmadığına
bakılır. Döngüden çıkabilmek için mutlaka döngü içindeki
koşul ifadesinin değerini yanlış yapacak bir durum oluşmalıdır,
aksi halde sonsuz döngü oluşur.
while kosul ifadesi
do
komutlar
done
if
komutuyla birlikte kullanılan test
komutu, while
döngüsünde koşul ifadesi olarak da yer alabilir. Aşağıda 1'den
100'e kadar sayan ve ekrana basan bir döngü görülüyor.
#!/bin/bash
deger=0
while [ $deger -lt
100 ]
do
deger=$((deger+1))
echo $deger
done
Yukarıda
kullanılan (( ve )) karakterleri arasına matematiksel bir işlem
getirilebilir. Bu özellik bash kabuğuna özgüdür.
for-do
döngüsü
Bir liste
dahilindeki tüm değerlere sırayla erişimi sağlar. for komutundan
sonra yeralan liste sırayla kullanılır ve herbirisi için döngü
çalıştırılır. Listenin sonuna gelindiğinde ise döngüden
çıkılır.
for degisken1 in
deger1 deger2 ... degerX
do
komutlar
done
Aşağıdaki
örnek bu döngüyü kullanarak ekrana bir dizi kelime yazıyor.
Döngü boyunca akasya, elma ve visne kelimeleri "agac"
değişkenine kopyalanıyor ve her döngüde bu değişkenin içerdiği
bilgiler ekrana yazılıyor.
for agac in akasya
elma visne
do
echo $agac
done
for-do döngüsü,
dosya isimleri üzerinde yapılan işlemlerde de büyük kolaylıklar
sağlar. Bunun için özel karakterlerden yararlanmak da olasıdır.
Örnek olarak * karakteri o anki çalışma dizini içindeki tüm
dosyaları seçer.
for a in * ; do
file $a
done
Örnek
Kabuk Programı
Sistem
görevlisinin en çok kullandığım komutlardan birisi
ps -aux grep -i xxx
komutudur. Bu
satır yardımıyla çalışan xxx isimli program hakkında
daha detaylı bilgi elde edilebilir. ps
komutu detaylı bir süreç listesini ekrana verirken çıktı
doğrudan grep komutuna yönlendirilir ve sadece istediğimiz bilgi
ekranda görünür. Fakat her zaman aynı uzun satırı tekrar tekrar
yazmaktansa bu satırı bir dosyaya gönderip, dosya adını komut
satırından çalıştırmak zamandan tasarruf sağlayacaktır. Biz
de öyle yapalım ve aşağıdaki satırları ``goster'' isimli
dosyaya yazalım.
#!/bin/bash
if [ $# = 1 ]
then
ps -ax | grep -i
$1
else
ps -ax
fi
Ardından
dosyayı PATH değişkeninin işaret ettiği dizinlerden
/usr/local/bin
altına
yerleştirip çalıştırılabilir olması için
chmod +x
/usr/local/bin/goster
komutunu
uygulayın. Kendi yazdığınız dosyaları
/usr/local
veya
~/bin
dizini altına
kopyalamanız bunların derli toplu olarak tek bir dizinde her an
erişilebilir şekilde durmaları açısından önem taşır.
Dosyaya biraz
daha yakından bakalım. İlk satır, bu dosyanın /bin/bash
programı tarafından çalıştırılacağını gösterir. İkinci
satır yardımıyla komut satırı üzerinde kaç tane opsiyon olduğu
bulunur. $# çevresel değişkeni her biri TAB veya boşluk karakteri
ile ayrılmış komut satırı opsiyonları sayısını verir.
Aşağıdaki komutta toplam 3 opsiyon vardır.
$ ls --8bit -F -b
$#
komutuna benzer şekilde $1, $2, $3 ... değişkenleri de opsiyonları
verir. Yukarıdaki komutta $1, $2, $2 değişkenleri sırasıyla
--8bit
-F
-b
değerlerini
alırlar. Komut satırından çalıştırılan komut ise $0
değişkenine atılır. Yukarıdaki örnekte $0 değişkeni ls
değerini tutacaktır.
goster
dosyasına tek opsiyon yollayacağız. Bu opsiyon da hakkında
detaylı bilgi alacağımız süreç olacaktır. Dosya içinde $1
değişkenini ps
komutuna yerleştirmek için :
ps -ax | grep -i $1;
yazılır.
Bundan sonra komut satırında, örneğin:
$ goster bash
girilirse $1
değişkeni bash
e eşit olacak ve bu da
ps -ax grep -i bash
eşdeğer
komutunu çalıştıracaktır. Komut olarak sadece goster
girilirse $# değişkeni 0'a eşit olacağından dosyada yeralan ve
hiç bir filtreleme yapmayan
ps -ax
komutu çalışır.
ALINTIDIR.
KAYNAK:www.belgeler.org
.png "English"){kind=small}
