.png "English"){kind=small}
X-WINDOW Sistemi
X
Window siteminden önce UNIX terminal tabanlı ve grafik desteği
olamayan bir sistemdi. X Windows’un tasarlanması sayesinde grafik
tabanlı uygulamalar da UNIX türevi işletim sistemlerinde boy
göstermeye başladılar.
X
Window Sistemi UNIX sistemler için geliştirilmiş geniş ve güçlü
bir grafik ortamıdır. İlk olarak MIT tarafından geliştirilmiş
olmasına rağmen günümüzde bir çok firma tarafından
geliştirilmektedir. Bugün tüm linux dağıtımları ile birlikte X
Window sisteminin serbestçe dağıtılabilir sürümü olan Xfree86
(Xorg) gelmektedir. Bu sürümle beraber gerekli tüm çalışabilir
dosyalar, kütüphaneler ve araçlar gelmektedir. Xfree86/Xorg ile
ilgili ayrıntılı bilgi http://www.x.org
adresinden alınabilir.
X
Window uygulamalarının yaptığı iş belli bir komutu TCP/IP
üzerinden X-Sunucusuna göndermekten ibarettir.
Tipik
bir X Window uygulamasının çalışmasında geçen temel adımlar
aşağıdaki gibidir :
- X-sunucusu başlatılır ve gerekli konfigürasyon dosyaları okunur ve grafik kartı tanınır. Daha sonra gerekli tüm donanımlar grafik moduna geçirilir.
- X-sunucusu gelecek istekleri karşılamak için bir TCP portu açar ve gelecek istekleri beklemeye başlar.
- Uygulama X-sunucusuna bağlantı isteğini belirtir. X-sunucusunda tanımlı kurallar çerçevesinde uygulamanın sunucuya bağlanmasına izin verilebildiği gibi uygulamanın bağlanması engellenebilir.
- Bağlantı kurulduktan sonra uygulama programı X-sunucusuna gerekli komutları göndererek ekranda görüntülenmesini sağlar.
X-sunucularının
temelde gerçekleştirdikleri görevlerden en önemlisi grafik
kartını kullanma görevidir. X-sunucularının bir grafik kartını
kullanabilmesi için bu grafik kartının temel özelliklerini
bilmesi gerekmektedir. Günümüzde çoğu kart SVGA standardını
desteklediği için , SVGA modda çalışma mantığını kullanan
X-sunucusu ile sorunsuz çalışmaktadırlar.
Ayrıca
grafik kartlarının çalıştığı modların X-sunucusu tarafından
bilinmesi gerekmektedir. Aksi takdirde X-sunucusu grafik kartını
kullanamayacaktır. Bu yüzden grafik kartı seçerken X Window ile
uyumlu olup olmadığın kontrol edilmesinde yarar vardır. X Window
sistemi tarafında tanınan tüm kartların ve chipsetlerin listesi
Xfree86/Xorg internet sayfalarında bulanabilir.
Pencere
Yöneticileri
X-Window
sistemi uygulama programlarının görüntüleri üzerinde kullanıcı
tarafından yapılabilecek olan boy değiştirme, pencerenin
bulunduğu yeri değiştirme, simge durumuna geçirme gibi belirli
işlemleri yapmak için özel yetkilere sahip programlar
kullanmaktadır. Bu programlar pencerelerin yönetimi ile
ilgilendiğinden “pencere yöneticileri” ismini almışlardır.
Pencere
yöneticileri temelde özel yetenek ve yetkilere sahip uygulama
programlarıdır. Bu programların sağladığı birçok özellik
bulunmakla beraber, özellikler denetçiden denetçiye değişmektedir.
Tüm pencere deneticilerinde olan ortak özellik uygulama
çalıştırabilme özelliğidir. Tüm pencere denetçileri farklı
şekilde de olsa bir uygulamanın çalıştırılabilmesi için
yöntemler sunarlar.
Kullanılacak
Pencere Yöneticisinin Seçimi
Pencere
denetçilerinin sayısının fazla olması ve ayrı ayrı her pencere
denetçisinin belirli bir kullanıcısının olması sebebiyle tüm
linux dağıtımları birden fazla pencere denetçisi ile birlikte
gelmektedir. Günümüz dağıtımları genel olarak iki farklı
masaüstü sistemi kullanmaktadır. Bunlar GNOME ve KDE masaüstü
sistemleridir.
Ayrıca
windowmaker, icewm, fvwm gibi diğer pencere denetçileri de diğer
linux dağıtımları ile birlikte gelmektedirler.
Red
Hat Linux sistemlerde kullanıcı kurulum sırasında GNOME veya KDE
masaüstü sistemlerinin her ikisini de seçmişse sistemde hangi
pencere yöneticisinin varsayılan olarak kullanılacağı bilgisi
/etc/sysconfig/desktop
dosyasında
tutulmaktadır.
Red
Hat Linux dağıtımları her zaman GNOME masaüstü sistemini
önerdikleri için bu dosyanın eksikliği veya içinin boş oluşu
tercih edilen sistemin GNOME olduğunu belirtmektedir. KDE masaüstü
sisteminin seçilmesi için bu dosyanın “KDE” satırını
içermesi gerekmektedir.
Eğer
iki masaüstü sistemi de mevcut değil ise sistemde var olması
muhtemel olan diğer pencere yöneticileri araştırılır ve bulunan
bir tanesi çalıştırılır.
GNOME
Masaüstü
GNOME
masaüstü kullanıcıların bilgisayarlarını kolayca kullanmaları
ve konfigüre etmeleri için yaratılmış bir masaüstü ortamıdır.
Bu ortam masaüstü , panel ve bir çok uygulama içermektedir.
GNOME
projesi kaynak kodu açık bir projedir ve yüzlerce programcı
tarafından GTK+
kullanılarak
geliştirilmektedir.
GNOME
projesi Red Hat tarafından desteklenmektedir. Bu sebepten dolayı
Red Hat masaüstü sistemlerinde kullanıcı arayüzü olarak GNOME
masaüstünü önermektedir.
GNOME
masaüstü kullanıcıya masaüstünü istediği gibi oluşturabilmesi
avantajını sağlamaktadır. GNOME ile birlikte gelen GNOME oturum
yöneticisi sayesinde kullanıcının yaptığı ayarlar, daha
sonraki oturumlarda da geçerli olabilmektedir. GNOME ile birlikte
gelen uygulamalar veya GNOME masaüstü için özel yazılmış
uygulamalar oturum özelliğinden faydalanabilmektedir. Bu özellik
ile belirtilen, sistemden çıkıldığında çalışan programlar
yeniden sisteme girildiğinde yeniden çalıştırılacaktır.
GNOME
, GNU Network Object Model Enviroment kelimelerinin baş harflerinden
oluşmuş bir kısaltmadır.
KDE Masaüstü
Ortamı
KDE
daha çok Linux’a yeni başlayanlar
için tasarlanmış bir arayüzdür. Bu özelliklerden birkaçını
şu şekilde sıralayabiliriz,
a) Hoş
görünümlü, kullanımı kolay bir pencere ortamı
b) Güçlü,
kullanımı kolay bir dosya yöneticisi
c) Basit merkezi
yapılandırma
a) Pratik ve
hızlı pencere yöneticisi
twm pencere
yöneticisi
Redhat/Fedora ile birlikte gelen çok basit ve ilkel bir pencere yöneticisidir. Çok az kaynak tüketir. Temel işlemlerin yapılması için kullanılabilir. Çok az kaynak tükettiği için düşük konfigurasyonlu bilgisayarlarda kullanılabilir.
X-Sunucusunun Konfigürasyonu
X-sunucusu
Xorg.conf isimli konfigürasyon dosyasında bulunan ayarları
okuyarak donanım ile gerekli bilgiye ulaşır. Bu dosyada fare,
klavye, monitör ve ekran kartı ile ilgili tanımlamaların yanı
sıra sistemde bulunan fontlar ve kullanılabilecek renkler ile
ilgili bilgiler de bulunmaktadır.
Bu
dosyanın el ile hazırlanması ve düzenlenmesi kolay bir işlem
değildir. Gerekli görülmediği takdirde bu dosya üzerinde
yardımcı programlar kullanılmadan değişiklik yapılmaması
gerekmektedir.
Bu
dosyada yapılan ufak bir hata X-sunucusun çalışmamasına sebep
olacaktır..
X-sunucusu
2 şekilde düzenlenebilir
- Görsel yapılandırma aracı ile (system-config-display)
- Konfigurasyon dosyası (/etc/X11/Xorg.conf) el ile düzenlenerek
Dikkat /etc/X11/Xorg.conf dosyasını system-config-display yada el ile düzenlediğinizde değişikliklerin etkin olması için Gnome/Kde oturumundan logout olup tekrar login olmalısınız, veya
Ctrl
+
Alt
+
Backspace
tuşları
ile X sunucuyu tekrar başlatabilirsiniz.
|
13.8 Görsel
Konfigurasyon (system-config-display)
/etc/X11/Xorg.conf
dosyasını düzenlemek için Red Hat’ın
system-config-display
uygulaması
kullanılabilir. Program Applications-> System Settings ->
Display menüsünden veya komut satırından adı yazılarak
çalıştırılabilir.
System-config-display
aracını çalıştırdığınızda aşağıdaki gibi bir pencere
ekrana gelir.
Eğer monitör
ve görüntü kartınız Xorg tarafından tanınmışsa Çözünürlük
ve renk derinliği bilgileri listeden seçilebilir durumdadır.
Hardware
sekmesinden Monitör ve Görüntü kartınız ile ilgili bilgiler ve
bunları konfigüre etmek için seçenekler ekrana gelir.
Monitör
bilgilerinizi değiştirmek için Configure butonunu
tıkladığınızda, aşağıdaki gibi Monitör sürücüleri listesi
ekrana gelir.
Monitörünüz
listede bulunmuyorsa benzer bir modeli veya tüplü monitör ise
Generic CRT, LCD monitör ise Generic LCD
seçebilirsiniz.
VESA driver (generic)
seçebilirsiniz. Ayrıca aşağıdaki
üreticilerin birine ait görüntü kartı kullanıyorsanız
aşağıdaki sitelerden Linux sürücülerini indirip kurarak
donanımınızla ilgili ek özellikleri kullanabilirsiniz.
- NVIDIA yongaları için www.nvidia.com
- ATI yongaları için www.ati.com
- VIA yongaları için www.viaarena.com
- SiS yongaları için www.sis.com
/etc/X11/xorg.conf Dosyasını
düzenlemek
Xorg sunucu ile
ilgili dosyaların tümü
/etc/X11/
dizininde
bulunur. Xorg sunucunun ana konfigurasyon dosyası
/etc/X11/xorg.conf
dur.
Dikkat Redhat Enterprise Linux 3 ve daha önceki sürümler XFree86 adlı X sunucuyu kullanırlar. Bu sunucunun konfigurasyon dosyası ,
/etc/X11/XF86Config
dosyasıdır.
Bu dosyanın yapısı Xorg konfigurasyon dosyası ile tamamen
aynıdır. |
13.10 xorg.conf
Dosya formatı
Xorg.conf
dosyası aşağıdaki gibi Section/EndSection ifadelerinden oluşur.
Section
"<section-adı>"
.
. .
EndSection
xorg.conf
Dosya Ayarları
İlk bölüm
“ServerLayout” olarak adlandırılmıştır ve X sunucunun
kullanacağı donanım hakkında genel bilgiler içerir.
Section
"ServerLayout"
Identifier
"Default Layout"
Screen
0 "Screen0" 0 0
InputDevice
"Mouse0" "CorePointer"
InputDevice
"Keyboard0" "CoreKeyboard"
InputDevice
"DevInputMice" "AlwaysCore"
EndSection
İkinci bölüm
“Files” bölümüdür. Sistemde kullanılacak renk düzenlemesi
dosyaları (RGB (red, green, blue)) ve X Font sunucusunun TCP portu
ile ilgili bilgiler içerir.
Localhost’un
7100 portuna yapılan bağlantılar firewall ile engellenirse
fontların görüntülenmesinde sorunlar yaşanabilir.
Section
"Files"
RgbPath
"/usr/X11R6/lib/X11/rgb"
FontPath
"unix/:7100"
EndSection
Aşağıdaki
bölümde X sunucunun kullanacağı modüller (sürücüler)
listelenmiştir. Genellikle bu bölümde değişiklik yapmanıza
gerek yoktur.
Section
"Module"
Load
"glx"
Load
"record"
Load
"freetype"
Load
"type1"
Load
"dri"
EndSection
Aşağıdaki
bölümlerde X sunucunun kullanacağı GİRDİ aygıtları ve bunlar
ile ilgili ayarlar listelenmektedir. İlk bölümde Klavye ayarları,
sonraki bölümde fare ayarları bulunur. Bu bölümler sistem
kurulumu sırasında donanım algılama esnasında oluşturulur.
Section
"InputDevice"
Identifier
"Keyboard0"
Option
"XkbModel" "pc105"
Option
"XkbLayout" "tr"
EndSection
Section
"InputDevice"
Identifier
"Mouse0"
Driver
"mouse"
Option
"Protocol" "IMPS/2"
Option
"Device" "/dev/psaux"
Option
"ZAxisMapping" "4 5"
Option
"Emulate3Buttons" "no"
EndSection
“Monitor”
bölümünde Monitör tipi, çözünürlük ve tarama frekansı ile
ilgili bilgiler bulunur. Buradaki bilgiler system-config-display
aracı ile oluşturulmuştur.
“Device”
bölümünde Grafik kartı üreticisi chipseti ve sürücüsü ile
ilgili bilgiler bulunur. Buradaki bilgiler de system-config-display
aracı ile oluşturulmuştur.
Section
"Monitor"
Identifier
"Monitor0"
VendorName
"Monitor Vendor"
ModelName
"LCD Panel 1024x768"
HorizSync
31.5 - 37.9
VertRefresh
40.0 - 70.0
Option
"dpms"
EndSection
Section
"Device"
Identifier
"Videocard0"
Driver
"i810"
VendorName
"Videocard vendor"
BoardName
"Intel 852"
EndSection
Dikkat
/etc/X11/xorg.conf
dosyasındaki Monitor bölümü üzerinde değişiklik yaparken
dikkatli olunuz. Burada yapabileceğiniz hatalı bir ayar,
monitörünüze zarar verebilir.
|
“Screen
bölümünde ekranda görüntü oluşturmak için kullanılacak
Monitör, Grafik kartı, Görüntü çözünürlüğü ve Görüntü
derinliği ile ilgili bilgiler bulunur.
Section
"Screen"
Identifier
"Screen0"
Device
"Videocard0"
Monitor
"Monitor0"
DefaultDepth
24
SubSection
"Display"
Depth
24
Modes
"800x600" "640x480"
EndSubSection
EndSection
Eğer herhangi
bir sebeple X sunucu başladığında ekrana görüntü gelmiyorsa
“Modes” bölümüne daha düşük bir çözünürlük değeri
girerek X sunucuyu tekrar başlatınız.
X sunucuya
font ekleme
GNOME
masaüstünde çalışıyorken bir pencere açıp adres satırında
fonts://
yazdığınızda sistemde yüklü fontların listesi gelir. Yeni bir font eklemek için tek yapmanız gereken font dosyalarını sürükleyerek bu klasöre bırakmaktır.
Çalışma
seviyeleri (runlevels) ve Xorg
Redhat/Fedora Linux
varsayılan olarak 5 numaralı çalışma (runlevel 5) seviyesinde
çalışacak şekilde kurulur.
5 numaralı çalışma
seviyesinde X sunucu otomatik olarak başlar. Eğer 3 numaralı
çalışma seviyesinde bulunuyorsanız X sunucuyu isteğe bağlı
olarak aşağıdaki komut ile başlatmanız gerekir.
Aşağıda 3 ve 5
numaralı çalışma seviyelerinde X sunucunun çalışma şekli
açıklanmıştır.
3 numaralı çalışma
seviyesinde X sunucu aşağıdaki komut ile başlatılır.
#
startx
Dikkat
startx
komutunu verebilmek için sistemde bir kullanıcının login olmuş
durumda bulunması gerektiğinden startx komutu login penceresini
ekrana getirmez.
|
Startx
komutu ile açılan görsel ekranda kullanıcı logout olduğunda
komut satırına geri döner.
Sistem runlevel 5
ile açılacak şekilde yapılandırılmış ise sistem açıldıktan
sonra “görüntü yöneticisi” adı verilen program çalışır.
Bu program görsel arayüze giriş öncesi yetkilendirme işlemini
gerçekleştirir.
Kurulu olan pencere
yöneticisine göre değişebilen 3 adet görüntü yöneticisi
bulunmaktadır.
- gdm — Red Hat / Fedora Linux için varsayılan görüntü yöneticisidir. GNOME masaüstü için tasarlanmıştır fakat diğer pencere yöneticilerini de başlatabilir.
- kdm — KDE masaüstünün görüntü yöneticisidir. Diğer pencere yöneticilerini de başlatabilir.
- xdm — Çok basit bir görüntü yöneticisidir. GNOME veya KDE kurulu olmayan sistemlerde kullanılabilir.
Dikkat
GDM
yerine KDM veya XDM kullanmak isterseniz /etc/sysconfig/desktop
dosyasına
DESKTOP="KDE"
preferred="kdm"
satırlarını
ekleyiniz, Sistemi yeniden başlattığınızda seçiminize göre
KDM veya XDM login yöneticisi ekrana gelecektir.
|
ALINTIDIR
KAYNAK:www.belgeler.org
